معده چیست؟
معده از مهمترین ساختارها در سیستم گوارش موجودات میباشد. معده با ترشح اسید و آنزیم غذا ها در گوارش غذا کاربرد دارد. در پستانداران معده بعد از مری قرار میگیرد. اما در طیور معده بعد از چینه دان و قبل از سنگدان قرار دارد. در جانوران معدهها متفاوت میباشد.
در این پست به طور کامل به معده چهارقسمتی نشخوارکنندگان میپردازیم و تفاوت معده آنها با سایر حیوانات مانند اسب را بررسی میکنیم.
انواع معده حیوانات، تفاوت معده نشخوارکنندگان با سایر حیوانات چیست؟
حیوانات به سه دسته گوشتخوار، گیاهخوار و همه چیز خوار تقسیم‌بندی میشوند. همانطور که از اسم آنها پیداست :
حیوانات گوشتخوار مانند سگ، گربه و… از غذاهایی با منشا حیوانی تغذیه میکنند.
حیوانات گیاهخوار مثل گاو، اسب و… از مواد غذایی با منشا گیاهی تغذیه میکنند.
حیوانات همه چیز خوار مانند خرس، مرغ و… از هردو گروه مواد غذایی استفاده میکنند.
حیوانات گیاهخوار مانند اسب و گاو سیستمهای گوارشی متفاوتی با یکدیگر دارند
در اسب‌ها معده تک قسمتی و در نشخوارکنندگان مثل گاو ها چهار قسمتی (شتر سه قسمتی) میباشد.این مورد یک تفاوت بین معده نشخوارکنندگان با سایر حیوانات میباشد.
در معده چهارقسمتی نشخوارکنندگان غذا به ترتیب به کدام قسمتها وارد میشود؟
ابتدا حیوان نشخوارکننده غذا را به صورت نیمه جویده میبلعد. غذا وارد اولین قسمت به نام شکمبه یا سیرابی شده. سپس غذا به نگاری رفته و مجددا به دهان برمیگردد، پس از جویدن مجدد، غذا به قسمت بعدی به نام هزارلا میرود. بعد از هزارلا قسمت بعدی یعنی شیردان قرار دارد. عملکرد شیردان شبیه به معده سایر جانداران است. در انتها غذا از شیردان خارج شده و به سمت روده باریک میرود.
با قسمت‌های مختلف و ترتیب معده نشخوارکنندگان آشنا شدیم، حال به بررسی مکانیسم و عملکرد هر بخش میپردازیم.
عملکرد و مکانیسم عمل معده نشخوارکنندگان به چه شکل است؟
در معده چهارقسمتی نشخوارکنندگان غذای نیمه جویده شده از راه مری وارد شکمبه میشود، شکمبه بزرگترین قسمت معده نوشخوار کنندگان است به صورتی که حدود هفتاد و پنج تا هشتاد درصد اندازهی معده را تشکیل می‌دهد. در شکمبه میکروارگانیسمهای مفیدی مانند انواع آغازیان و باکتری‌ها زندگی میکنند که توانایی ترشح آنزیم سلولاز را دارند، (همانطور که میدانید حیوانات توانایی ترشح آنزیم سلولاز را ندارند) این میکروارگانیسم‌ها با ترشح آنزیم سلولاز، مواد سلولوزی موجود در گیاهان را به مواد قابل جذب خصوصاً چربی‌ها برای حیوان تبدیل میکنند. شکمبه باعث تولید اسید بوتیریک و استیک اسید و سایر انواع اسیدها میشود. اسیدهای چرب از دیواره شکمبه جذب میشوند. این چربی‌های ذکر شده از مهمترین چربی‌ها برای تولید شیر میباشد. بنابراین نتیجه میگیریم که قسمت اعظم شیرِ تولیدی این حیوانات از چربی‌های تولید شده در شکمبه میباشد.
در قسمت بعد نگاری قرار دارد. نگاری بلافاصله بعد از سیرابی قرار دارد حتی وجود آن به صورتی است که تمایز این دو از سطح بیرونیِ معده نشخوارکنندگان دشوار میباشد. اما از نظر ساختمان درونی نگاری حالت لانه زنبوری و سیرابی حالت پرد یا پرز مانند دارد. نگاری به عبور مواد غذایی کمک میکند.
در قسمت بعد هزارلا را داریم که به جهت حالت لایه لایه و وجود لایه‌های بسیار به این نام، نامیده شده است؛ در هزارلا آب غذا کشیده شده و به شیردان فرستاده میشود.
معده اصلی یا شیردان قسمت بعد میباشد، در قسمت‌های قبلی گوارش میکروبی را داشتیم اما در شیردان گوارش آنزیمی آغاز میشود. همانند معده سایر موجودات اسید معده و آنزیم‌ها از دیواره شیردان ترشح شده و گوارش آنزیمی غذا صورت میگیرد. غذا پس از خروج از شیردان به سمت روده باریک رفته و باقی مراحل گوارشِ شیمیایی در آنجا اتفاق میافتد.
بر خلاف سایر موجودات که ابتدای گوارش آنزیمی و بعد گوارش میکروبی (محلِ اصلی گوارش میکروبی در اغلب موجودات، روده بزرگ میباشد) را داریم، اما در معده نشخوارکنندگان برعکس این اتفاق روی می‌دهد. یعنی ابتدا گوارش میکروبی و سپس گوارش آنزیمی را داریم.