بیماری نیوکاسل (ND) یکی از خطرناک‌ترین بیماری‌ها در انواع پرندگان زینتی و صنعتی می‌باشد. این بیماری از خانواده کبوترها، طوطی سانان و ماکیان شیوع گسترده‌ای دارد. این بیماری بسیار کشنده است و عامل آن یک ویروس از خانواده پارامیکسوویروس می باشد. نیوکاسل از لحاظ اقتصادی بیماری مهمی است چرا که گله‌های طیور صنعتی را درگیر می‌کند.
علائم اولیه نیوکاسل به صورت یک بیماری تنفسی حاد ظاهر می‌شود؛ با این حال، افسردگی، علائم عصبی یا اسهال ممکن است شکل بالینی اصلی بیماری باشد.
شدت بیماری نیوکاسل (ND) به ویروس عامل عفونت و نوع ژنتیکی آن و همچنین حساسیت میزبان بستگی دارد. درمانی برای بیماری نیوکاسل وجود ندارد وبه منظور کنترل و جلوگیری از گسترش بیماری در بسیاری از کشورها، پرندگان آلوده را حذف می‌کنند.
پیشگیری از این بیماری از طریق واکسیناسیون و امنیت زیستی (بیوسیکیوریتی) انجام می‌شود. پس از هرگونه معاینه و مشاهده بالینی و به منظور نتیجه دقیق‌تر برای تأیید عفونت، با استفاده از تست RT-PCR، ژنوم ویروس که RNA است تشخیص قطعی داده می‌شود.
نحوه بیماری زایی نیوکاسل
ویروس بیماری نیوکاسل، که با نام پارامیکسوویروس پرندگان نوع ۱ (APMV-1) نیز شناخته می‌شود، یک ویروس با ژنوم RNA است و مهم‌ترین عضو از ۲۲ سروتیپ APMV شناخته شده به عنوان عوامل بیماری زای پرندگان است.
طبقه بندی ویروس نیوکاسل
طبقه‌بندی اصلی ویروس نیوکاسل به یکی از سه گروه pathotype بر اساس بیماری زایی (حدت) آن‌ها در پرندگان به سه دسته تقسیم می‌شود:
بیماری زایی کم یا Lentoginic
بیماری زایی متوسط یا Mesogenic
بیماری زایی حاد یا Veloginc
Veloge و mesogens اکنون به عنوان، عامل بیماری نیوکاسل و بروز عفونت، طبقه‌بندی می‌شوند و از سویه Lentogin به دلیل بیماری زایی کم به عنوان واکسن استفاده می‌شود..
شدت عفونت ویروس نیوکاسل
شدت عفونت بستگی دارد به:
virulence ویروس
tropism ویروس
سن وضعیت ایمنی، و حساسیت گونه میزبان (در پرندگان مختلف مانند کبوترها، طوطی‌هایی ماندد عروس هلندی، کوتوله برزیلی، مرغ عشق، کاسکو و…، ماکیان و… متفاوت است.)
عوامل خارجی مانند استرس، دمای محیطی، و فصل تأثیر کمتری بر روند بیماری دارند.
مرغ‌ها حساس‌ترین و پرندگان آبزی دارای کمترین حساسی تبه ویروس نیوکاسل هستند. این ویروس پرندگان حساس را از طریق دستگاه تنفسی یا گوارشی(زمانی که پرندگان گرد و خاک آلوده را استنشاق می‌کنند یا ویروس و مواد آلوده را می‌بلعند) مبتلا می‌کند.
در شیوع بیماری از لحاظ بالینی، دوره نهفتگی از ۴ تا ۶ روز متغیر است؛ با این حال، علائم بالینی ممکن است زودتر از 2 روز و دیرتر از ۱۵ روز پس از عفونت ظاهر شوند.
مناطقی که بیشتر تحت تأثیر ویروس نیوکاسل هستند
سویه‌های بیماری نیوکاسل در بیشتر قاره‌ها مانند آسیا، آفریقا، برخی کشورهای آمریکای جنوبی شایع هستند.
ماکیان، کبوترها، و گونه‌های طوطی سانان و سایر پرندگان ازاد، می‌توانند با سویه حاد نیوکاسل آلوده و بیمار شوند. در اغلب اوقات منبع آلودگی مرغ‌ها می باشند. آن دسته از سویه‌های ویروس نیوکاسل که حدت کمتری دارند در پرندگان شکاری و همچنین پرندگان آبزی شایع تر هستند..
میزبانان اصلی ویروس نیوکاسل
انواع ماکیان مانند مرغ و خروس، بلدرچین، کبک و…
انواع طوطی سانان مانند عروس هلندی، مرغ عشق و…
انواع گنجشک سانان مانند گنجشک، کلاغ و…
انواع کبوترسانان مانند کبوتر، قمری و…
انواع پرندگان شکاری مانند شاهین، دلیجه، قرقی و…
انواع پرندگان آبزی مانند پلیکان‌ها، مرغان دریایی و…
انواع اردک سانان، غازها و…
به طور کل تمامی پرندگان تحت تأثیر ویروس نیوکاسل هستند اما شیوع آن در برخی گونه‌های پرطرفدار و شایع مانند کبوتر، عروس هلندی، مرغ و خروس و… بیشتر است. پرندگان جوان بیشترین آسیب‌پذیری را در مقابل بیماری نیوکاسل دارند.
نحوه انتقال و ایجاد بیماری ویروس نیوکاسل
بیماری از طریق مدفوع آلوده، قطرات تنفسی منتقل می‌شود. ویروس در لاشه مرغان تلف شده و حتی در تخم پرندگان بیمار نیز وجود دارد.
نقش انتقال عمودی NDV نامشخص و قابل اختلاف است زیرا جوجه‌ها می‌توانند توسط مدفوع آلوده، پوسته تخم یا محیط آلوده شوند. مرغ‌ها به راحتی توسط آئروسل‌ها و با خوردن آب یا غذای آلوده آلوده می‌شوند. مرغ‌های آلوده و سایر پرندگان خانگی و وحشی ممکن است منابع نیوکاسل باشند.
اصلی ترین روش‌های انتقال و شیوع بیماری
حرکت و مهاجرت پرندگان آلوده
انتقال محصولات مرغداری‌های آلوده به سایر مکان‌ها
جابجایی افراد شاغل در مرغداری آلوده بین مکان آلوده به بیماری و مکانی که بیماری در آن شیوع پیدا نکرده است و همچنین انتقال تجهیزات آلوده یا پسماندها (اصلی ترین روش انتقال بیماری نیوکاسل بین گله‌ها و مزارع مرغداری)
انتقال از طریق انتقال خوراک آلوده، وسایل نقلیه و از طریق واکسن‌های ضعیف غیر فعال شده نقش کمتری در انتقال ویروس دارد اما گزارش شده است.
علائم بالینی نیوکاسل
بیماری نیوکاسل علامت بالینی خاصی ندارد. شروع بیماری سریع است و علائم در تمام گله حداکثر در ۲ روز (میانگین ۴-۶ روز) پس از قرار گرفتن در معرض آئروسل (ذرات ریز معلق در هوا) ظاهر می‌شود. اگر راه اصلی انتقال بیماری از طریق فضولات و به صورت خوراکی باشد، انتقال بیماری کندتر است، به خصوص برای پرندگان قفسی.
علائم بالینی مشاهده شده بستگی به این دارد که آیا ویروس مسبب بیماری تمایل به سیستم‌های تنفسی و گوارشی (ویسروتروپیک) دارد یا آسیب آن بر روی سیستم عصبی (نوروتروپیک) است.
علائم بالینی عفونت با سویه ولوژنیک در دستگاه تنفسی و گوارشی پرندگان(حدت بالا)
خستگی
کم اشتهایی (انورکسی)
درد تنفسی (گاهی اوقات پرنده صدای سوت می‌دهد)
ترشح مخاط شفاف از دهان
خم شدگی
مرگ ناگهانی (گاهی اوقات تنها یافته بالینی بیماری می باشد)
در برخی موارد، ورم اطراف چشم و سر رخ می‌دهد. تاج ماکیان ممکن است به دلیل کمبود اکسیژن آبی شود و برخی از سویه‌ها باعث خونریزی می‌شوند. پرندگانی که تا چند روز پس از عفونت نمی‌میرند ممکن است اسهال سبزآبی داشته باشند و علائم عصبی از جمله لرزش، گردن پیچیده و opisthotonus (به خصوص در مرغان واکسینه شده) نشان داده شود.
تولید تخم ممکن است دچار کاهش یا کاملاً متوقف شود. تخم‌ها ممکن است در رنگ، شکل یا سطح غیر طبیعی باشند و آلبومن آبکی داشته باشند (ممکن است تنها علامتی باشد که در مرغان کاملاً واکسینه شده دیده شود). این پرندگان ویروس را در بزاق و مدفوع خود منتشر می‌کنند
پرندگانی که به صورت غیرکافی و کمتر از دوز واکسینه شده‌اند ممکن است ۱۰-۱۴ روز پس از عفونت علائم عصبی را نشان دهند و حتی ممکن است بیماری آن‌ها بهبود یابد.
علائم بالینی عفونت با سویه ولوژنیک در دستگاه عصبی پرندگان (حدت بالا)
یافته‌های بالینی عفونت با سویه ولوژنیک نیوکاسل در دستگاه عصبی مرغ‌ها شامل:
تنگی نفس با عطسه، سرفه و ترشح بینی است. علائم تنفسی ممکن است همراه با علائم عصبی باشد
لرزش و تشنج
فلج بال‌ها و پاها
گردن پیچیده
فلج کامل
علائم بالینی عفونت مرغ‌ها با سویه مژونیک نیوکاسل (حدت متوسط)
علائم تنفسی با خفگی، سرفه و عطسه در پرندگان جوان
کاهش تولید تخم، که در چند هفته به حالت طبیعی برمی‌گردد
علائم عصبی در موارد طولانی
مرگ و میر کم (ممکن است در پرندگان جوان بیشتر باشد)
علائم بالینی با سویه لنتوژنیک (حدت پایین)
این سویه عفونت‌های تنفسی خفیف ایجاد می‌کند، اما عفونت‌های ثانویه ممکن است علائم را تشدید کنند. در حالی که پرندگان بالغ معمولاً عفونت تحت بالینی دارند، پرندگان جوان ممکن است خفگی، سرفه و عطسه را نشان دهند.
ماکیان
در بوقلمون‌ها، علائم بالینی شبیه مرغ هاست اما اغلب خفیف‌تر است. کاهش تولید تخم معمول است و تخم‌ها پوسته نرم و شکل غیر طبیعی دارند.
کبوترها
التهاب ملتحمه، رینیت، تنفس دشوار (دیسپنه)، اسهال و علائم عصبی (لرزش، آتاکسی و گردن پیچیده) در کبوترها معمول است. مرگ و میر می‌تواند به ۴۰٪ برسد.
طوطی‌ها و سایر پرندگان
عفونت در طوطی‌ها و سایر پرندگان با عدم توانایی پرواز و فلج پا و بال تشخیص داده می‌شود.
علائم کالبدگشایی نیوکاسل
نشانه‌های کالبدگشایی قابل توجه معمولاً فقط در عفونت با سویه‌ها لنتوژنیک در دستگاه تنفسی و گوارشی حاصل می‌شوند.
پتشی‌ها ممکن است در غشای سروزی دیده شوند.
خونریزی‌های مخاط و نکروز سلول‌های روده‌ای دیده می‌شود.
در گره‌های لنفاوی نکروز و خونریزی وجود دارد.
نکروز طحال و تیموس، خونریزی و ورم نیز ممکن است وجود داشته باشد.
علائم ونشانه‌های کالبدگشایی در جوجه‌ها
در جوجه‌ها ممکن است احتقان و خونریزی ریه تحت تأثیر ویروس مشاهده شود. افزایش ضخامت کیسه‌های هوایی نیز یکی دیگر از نشانه‌های شاخص نیوکاسل می‌باشد.
تشخیص نیوکاسل در پرندگان
دامپزشک ابتدا به علائم و نشانه‌هایی از بیماری نیوکاسل که در بالین می‌بیند توجه می‌کند، نشانه‌های بالینی به طور کامل ذکر شدند. اما صرف نشانه‌های بالینی و انجام معاینات کافی نمی باشد و باید از تشخیص آزمایشگاهی کمک گرفته شود. تشخیص آزمایشگاهی شامل آزمون PCR می‌باشد. با انجام این آزمایش وجود ویروس نیوکاسل و بروز عفونت به طور کامل تأیید می‌شود. آزمون PCR ژنوم ویروس را شناسایی می‌کند و بعد از شناسایی ویروس و کشف توالی مولکول‌های آن میتوان نوع و سویه ویروس را به طور کامل تشریح کرد. نمونه گیری از ترشحات، مدفوع، خون و مخاط دهان انجام می‌شود.
تشخیص تفریقی نیوکاسل با سایر بیماری‌ها
فرم حاد بیماری نیوکاسل باید از بیماری‌های دیگر که با مرگ ناگهانی یا علائم خستگی و تنفسی با مرگ ناگهانی باعث مرگ می‌شوند، متمایز شود :
برونشیت عفونی
آنفولانزا
عفونت‌های تنفسی
کوریزای عفونی
مایکوپلاسموزیس
آسپرژیلوز
پیشگیری و جلوگیری از بیماری نیوکاسل
بهترین کار استفاده از واکسیناسیون و رعایت اصول امنیت زیستی می باشد..
امنیت زیستی (بایوسکیوریتی)
امنیت زیستی اجرای دقیق استراتژی‌ها برای جلوگیری از ورود (یا انتقال) ویروس نیوکاسل به محل‌های پرورش طیور است. باید مدیریت بهداشت کارگرهای مرغداری، بهداشت خوراک، بهداشت و ضدعفونی محیط و… به خوبی انجام شود.
بسیاری از کشورها با کشتن پرندگان آلوده در یک منطقه کنترل‌شده در جهت جلوگیری از انتقال بیشتر بیماری، مهار شیوع بیماری را انجام می‌دهند. باید به مقامات مربوطه در صورت مشکوک بودن به عفونت ولوژنیک نیوکاسل فوراً اطلاع داده شود. مقررات مربوط به واردات پرندگان زنده و محصولات طیور، به‌ویژه از مناطق بومی، کنترل انتقال بین‌المللی ویروس نیوکاسل را تسهیل می‌کند.
واکسیناسیون
واکسن‌ها برای مرغ‌ها، بوقلمون‌ها و کبوترها موجود هستند و برای ایجاد پاسخ مناسب آنتی‌بادی استفاده می‌شوند؛ بنابراین، پرندگان واکسینه‌شده باید در معرض سویه‌های قدرمند و دوز بیش‌تری از نیوکاسل برای آلوده شدن قرار گیرند.
واکسن‌های سویه لنتوژنیک، به‌ویژه سویه‌های B1 و LaSota، به طور گسترده استفاده می‌شوند و معمولاً به طیور از طریق آب آشامیدنی یا اسپری، واکسینه می‌شوند. این واکسن‌ها، واکسن‌های تخفیف حدت یافته (زنده) هستند.
واکسن‌های ویروس غیرفعال در موقعیت‌هایی که شرایط استفاده از واکسن تخفیف حدت یافته وجود نداشته باشد، استفاده می‌شوند. به عنوان مثال در کبوترها از این واکسن استفاده می‌شود. در کشورهایی که سویه ولوژنیک شایع است، ترکیبی از واکسن‌های زنده و غیرفعال می‌تواند استفاده شود؛ به طور جایگزین، اگر قانون اجازه دهد، واکسن ویروس زنده مزوژنیک می‌تواند در پرندگان مسن‌تر استفاده شود.
واکسن‌های نیوکاسل بازسازی شده با هرپس‌ویروس بوقلمون برای مرغ‌ها در دسترس هستند و مزیت آن‌ها این است که می‌توانند در داخل تخم در هچری تجویز شوند. آن‌ها به ۳ تا ۴ هفته زمان نیاز دارند تا سطح کافی از ایمنی را تولید کنند.
برنامه واکسیناسیون نیوکاسل در گله‌های گوشتی
مرحله نوزادی:
- روز اول: واکسیناسیون با استفاده از واکسن B1 به روش اسپری، برای ایجاد ایمنی اولیه در برابر ویروس.
مرحله رشد:
روز هشتم: تقویت ایمنی با واکسن B1 از طریق اسپری یا قطره چشمی.
روز هجدهم: افزایش مقاومت با واکسن لاسوتا، به صورت اسپری یا قطره چشمی.
مرحله بلوغ:
- روزهای ۳۰ تا ۳۵: تقویت نهایی با واکسن لاسوتا به صورت قطره چشمی و یک دوز واکسن نیوکاسل کشته برای تضمین ایمنی طولانی‌مدت.
درمان نیوکاسل
گزینه‌های درمانی محدود هستند و همانطور که گفتیم تمرکز عمدتاً بر روی پیشگیری و اقدامات کنترلی است:
مراقبت حمایتی: در حالی که هیچ درمان ضد ویروسی خاصی برای بیماری نیوکاسل وجود ندارد، مراقبت حمایتی می‌تواند به مدیریت علائم و کاهش عفونت‌های ثانویه در گله‌های آسیب‌دیده کمک کند. میتوان با استفاده از تجویز برخی داروها عفونت را کاهش داد.
واکسیناسیون: واکسیناسیون مؤثرترین روش برای پیشگیری از بیماری است. انواع مختلفی از واکسن‌ها، از جمله واکسن‌های زنده تضعیف‌شده و غیرفعال، در دسترس هستند و به طور گسترده در صنعت طیور استفاده می‌شوند.
اقدامات امنیت زیستی: اجرای اقدامات امنیت زیستی دقیق برای جلوگیری از ورود و گسترش ویروس ضروری است. این شامل ضدعفونی معمول و نظارت بر سلامت گله است.
حذف: در صورت شیوع بیماری، کشتار پرندگان آلوده و معرض اغلب برای کنترل گسترش بیماری ضروری است.
نظارت و گزارش‌دهی: نظارت مداوم و گزارش فوری موارد مشکوک به مقامات برای تشخیص زودهنگام و پاسخ سریع به شیوع‌ها حیاتی است.
آیا نیوکاسل قابلیت انتقال به انسان‌ها را دارد؟
تمام سویه‌های ویروس بیماری نیوکاسل می‌توانند التهاب موقتی ملتحمه (کنژکتیویت) در انسان‌ها ایجاد کنند؛ با این حال، این شرایط عمدتاً به کارگران آزمایشگاهی و تیم‌های واکسیناسیون که در معرض مقادیر زیادی از ویروس قرار داشتند، محدود شده است. این بیماری در افرادی که طیور را پرورش می‌دهند یا محصولات طیور را مصرف می‌کنند، گزارش نشده است.