در دنیای نوین پرورش دام و طیور، پروبیوتیک‌ها و پریبیوتیک‌ها به عنوان عناصری حیاتی در جیره غذایی انسان و حیوانات شناخته می‌شوند. این مکمل‌های غذایی نه تنها به حفظ تعادل فلور میکروبی روده کمک می‌کنند، بلکه در مقابله با عوامل بیماری‌زا نیز نقش مؤثری دارند.
امروزه بسیاری از مکمل‌ها و خوراک‌هایی که به صورت صنعتی برای تغذیه دام و طیور تهیه می‌شوند، حاوی مقادیر مورد نیازی از پروبیوتیک و پریبیوتیک‌ها هستند. وجود این گروه از مواد غذایی برای کارکرد صحیح دستگاه گوارش لازم و ضروری است و بدون وجود این دو گروه، بدن همه موجودات خصوصا دستگاه گوارش، راندمان صحیح خود را از دست می‌دهد.
وجود پروبیوتیک و پریبیوتیک‌ها در غذای همه موجودات اعم از انسان و حیوانات مختلف چه گوشتخوار و چه گیاهخوار ضروری است اما لزوم آن در صنایع پرورشی مانند دام و طیور دوچندان است.
در بسیاری از تحقیقات و مقالات انجام شده، به ارتباط بین میکروبیوم روده که محل زندگی پروبیوتیک‌ها است و سلامت دستگاه عصبی اشاره شده است و به آن محور مغز روده گفته می‌شود. همچنین پروبیوتیک‌ها قابلیت سنتز انواع ویتامین‌ها و اسیدهای چرب را دارند و از این نظر می‌توانند تعادلات ویتامینی بدن انسان و حیوانات را حفظ کنند.
پروبیوتیک‌ها، میکروارگانیسم‌های زنده‌ای هستند که در صورت مصرف مناسب، توانایی تغییر میکروبیوم روده‌ای را دارند و به این صورت به بهبود سلامت کلی حیوان میزبان کمک می‌کنند.
پروبیوتیک‌ها باگتری‌هایی خوبی هستند که در کنار باکتری‌های مضر در فلور طبیعی روده زندگی می‌کنند و تا حد زیادی مانع از خروج باکتری‌هایی مضر از حالت تعادل و بیماری‌زایی در بدن می‌شوند.
از سوی دیگر، پریبیوتیک‌ها، فیبرهای غیرقابل هضمی هستند که توسط میکروارگانیسم‌های مفید روده‌ای تخمیر می‌شوند و موجب افزایش سلامت روده و دستگاه گوارش حیوان می شوند.
ترکیب این دو گروه از عناصر، که به آن‌ها سینبیوتیک‌ها گفته می‌شود، می‌تواند به شکل موثرتری به کاهش بیماری‌ها و تقویت سیستم ایمنی حیوانات کمک کند،که نهایتاً به افزایش رشد و بهره‌وری منجر می‌شود. استفاده از پروبیوتیک‌ها و پریبیوتیک‌ها در صنعت دام و طیور، گامی بزرگ در جهت تولید محصولات سالم‌تر و پایدارتر است.
در این مقاله می‌خواهیم علاوه بر شناخت پروبیوتیک و پریبیوتیک‌ها و نقش آن‌ها در بدن، به بررسی کامل این دو در صنعت دام و طیور بپردازیم.
پروبیوتیک‌ها: میکروارگانیسم‌های مفید برای سلامتی
پروبیوتیک‌ها میکروارگانیسم‌های زنده‌ای هستند که به عنوان مکمل‌های غذایی مصرف می‌شوند و همانطور که گفتیم فواید سلامتی متعددی برای میزبان خود دارند.
این میکروارگانیسم‌ها معمولاً شامل باکتری‌ها و گاهی اوقات مخمرها هستند که به تعادل فلور میکروبی روده کمک می‌کنند و می‌توانند سیستم ایمنی را تقویت کنند و از مشکلات احتمالی پیش رو جلوگیری کنند. محل زندگی آن‌ها میکروبیوم دستگاه گوارش نشخوارکنندگان و دستگاه گوارش طیور، در روده بزرگ است.
انواع رایج پروبیوتیک‌ها:
لاکتوباسیلوس (Lactobacillus): این گروه از باکتری‌ها معمولاً در ماست و سایر محصولات لبنی تخمیر شده یافت می‌شوند و می‌توانند به بهبود ناراحتی‌های گوارشی و تقویت سیستم ایمنی کمک کنند.
بیفیدوباکتریوم (Bifidobacterium): این باکتری‌ها در بخش‌هایی از روده بزرگ وجود دارند و موجب کاهش اسهال و همچنین کاهش علائم سندرم روده تحریک‌پذیر می‌شوند.
ساکارومایسس بولاردی (Saccharomyces boulardii): یک نوع مخمر پروبیوتیک است که می‌تواند در درمان اسهال و سایر مشکلات گوارشی مؤثر باشد.
این باکتری‌های مفید می‌توانند به کاهش تعداد باکتری‌های مضر موجود در روده کمک کنند. پروبیوتیک‌ها این کار را از طریق تولید آنزیم‌هایی انجام می‌دهند که باکتری‌های مضر را نابود می کنند. استفاده از این باکتری‌ها می‌تواند به بهبود گوارش، کاهش التهاب و حمایت از سلامت کلی کمک کند.
نقش و فواید پروبیوتیک برای حیوانات چیست؟
تقویت سیستم ایمنی: پروبیوتیک‌ها با تقویت سیستم ایمنی حیوانات، آن‌ها را در مقابل انواع عفونت‌ها و بیماری‌ها مقاوم‌تر می‌کنند.
بهبود گوارش: پروبیوتیک‌ها با حفظ تعادل میکروبیوم روده، عملکرد گوارشی را بهبود می‌بخشند.
تولید ویتامین‌ها: برخی پروبیوتیک ها توانایی ساخت ویتامین‌ها را دارند که در ادامه به آن می‌پردازیم.
مهار باکتری‌های مضر: پروبیوتیک‌ها توانایی مهار باکتری‌های مضر را دارند و به این شکل احتمال بروز عفونت را کاهش می‌دهند.
حفظ تعادل میکروبیوتای روده: این عناصر با تعادل میکروبیوتای روده، به حفظ سلامت روده و جذب مواد مغذی کمک می‌کنند.
امروزه در صنعت دام و طیور استفاده از پروبیوتیک‌ها به عنوان جایگزینی مؤثر برای آنتی‌بیوتیک‌ها مورد توجه قرار گرفته است. این مواد می‌توانند به بهبود رشد، افزایش کیفیت محصولات مانند افزایش تولی گوشت با کیفیت و مورد پسند جامعه، تولید پر بازده شیر مناسب شیر، افزایش تولید تخم مرغ با کیفیت از طریق افزایش باروری تخم‌ها و شکل‌گیری بهتر جنین‌ها درون تخم و حفظ سلامت حیوانات کمک کنند.
کدام مواد توسط پروبیوتیک‌ها سنتز می‌شوند؟
باکتری‌های پروبیوتیک در بدن انواع دام و طیور توانایی تولید انواع ویتامین‌ها واسیدهای چرب را دارند. به عنوان مثال:
ویتامین K: باکتری‌های پروبیوتیک می‌توانند ویتامین K تولید کنند که نقش مهمی در خون‌گردانی و ترمیم زخم و بافت‌ها دارد.
اسیدهای چرب کوتاه زنجیر: پروبیوتیک‌ها می‌توانند اسیدهای چرب کوتاه مانند اسید بوتیریک، اسید پروپیونیک و اسید استئاریک تولید کنند. این اسیدها می‌توانند به بهبود سلامت روده، جذب مواد مغذی و… در حیوانات کمک کنند.
محدودیت‌ها و ضررهای احتمالی پروبیوتیک‌ها برای دام و طیور چیست؟
برخی از محدودیت‌ها و ضررهای احتمالی استفاده از پروبیوتیک‌ها در حیوانات و صنایع غذایی دام و طیور:
تنوع اثر در حیوانات مختلف: اثرات پروبیوتیک‌ها می‌تواند بسته به نوع میکروارگانیسم، جنس حیوان، و شرایط محیطی متفاوت باشد.
محدودیت‌های دوز و زمان مصرف: استفاده نادرست از پروبیوتیک‌ها ممکن است به جای بهبود شراط حیوان، به ضرر آن بیانجامد.
محتوای میکروبیال ناپایدار: پروبیوتیک‌ها باید در شرایط مناسب نگهداری شوند تا میکروارگانیسم‌ها زنده بمانند در غیر این صورت میروارگانیسم‌‌های موجود در مکمل کشته خواهند شد.
امکان تحریک بیش از حد سیستم ایمنی: در برخی موارد، پروبیوتیک‌ها ممکن است باعث تحریک بیش از حد سیستم ایمنی شوند. این مورد در حیوانات ضعیف مانند حیوانات پیر و خیلی جوان دیده می‌شود
امکان انتقال مقاومت به آنتی‌بیوتیک‌ها: اگرچه نادر است اما ریسکی است که وجود دارد. این موارد برخی از محدودیت‌ها و ضررهای احتمالی هستند که باید هنگام استفاده از پروبیوتیک‌ها در حیوانات لحاظ شوند. بهتر است قبل از مصرف هر مکملی از جمله این مکمل‌ها با دامپزشک متخصص و مسطلط به تجویز دارو و مکمل به دام و طیور مشورت شود.
پریبیوتیک: ساختار، عملکرد، منابع و کاربرد در صنایع دام و طیور
پریبیوتیک‌ها مواد غذایی هستند که توسط باکتری‌های مفید روده (پروبیوتیک‌ها) تخمیر می‌شوند و به عنوان منبع انرژی برای سلول‌های پوششی کولون عمل می‌کنند. ترکیبات غذایی پریبیوتیک عملکرد باکتری‌های روده را تحت تأثیر قرار می‌دهند و بستر مناسبی را برای رشد میکروارگانیسم‌های مفید در میکروبیوم روده فراهم می‌کنند.
ساختار و عملکرد پریبیوتیک‌ها برای دام و طیور
شرایطی که یک ترکیب به عنوان پریبیوتیک طبقه‌بندی شود:
در برابر اسید معده و آنزیم‌های گوارشی مقاوم باشد و امکان جذب آن در دستگاه گوارش وجود نداشته باشد.
قابل تخمیر توسط میکروارگانیسم‌های روده باشد.
رشد یا فعالیت باکتری‌های روده را برای بهبود سلامت تحریک کند و موجب بهبود سلامت عمومی حیوان شود.
منابع پریبیوتیک
انواع مختلفی از پریبیوتیک‌ها وجود دارد، از جمله:
فروکتان‌ها
گالاکتو-الیگوساکاریدها
الیگوساکاریدهای مشتق شده از نشاسته و گلوکز
پکتیک الیگوساکارید
الیگوساکاریدهای غیر کربوهیدراتی.
طبق چیزی که دیدیم بیش‌تر پریبیوتیک‌ها به عنوان کربوهیدرات و منابع فیبری طبقه بندی می‌شوند. منابع غذایی پریبیوتیک‌ها شامل سیر، پیاز، موز، سویا، مارچوبه، گندم و محصولات غلات هستند. اما در صنایع غذایی دام و طیور بیش‌تر پریبیوتیک‌ها به صورت مکملی به همراه پروبیوتیک استفاده می‌شود که به آن‌ها سینبیوتیک گفته می‌شود.
سینبیوتیک: تلفیقی از پروبیوتیک و پریبیوتیک
در دنیای پیشرفته تغذیه دام و طیور، سینبیوتیک‌ها به عنوان یکی از نوآوری‌های برجسته در بهبود سلامت و عملکرد حیوانات شناخته می‌شوند. این ترکیبات هوشمندانه، که از تلفیق پروبیوتیک‌ها و پریبیوتیک‌ها به دست می‌آیند، به شکل پیسوته عمل کرده و مزایای قابل توجهی را برای حیوانات ارائه می‌دهند.
عملکرد سینبیوتیک‌ها
ترکیب دو گروه پروبیوتیک و پریبیوتیک، یعنی سینبیوتیک‌ها، می‌تواند به تقویت سیستم ایمنی، بهبود عملکرد روده‌ای و افزایش مقاومت در برابر بیماری‌ها در حیوانات کمک کند. استفاده از سینبیوتیک‌ها در تغذیه دام و طیور می‌تواند به کاهش استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها کمک کرده و به حفظ تعادل میکروبیوتای روده‌ای منجر شود. تقویت سیستم ایمنی در جهت پیشگیری از بیماری‌های مهم صنایع غذایی طیور مانند گامبورو، نیوکاسل، انگلی کوکسیدیوز، آنفواانزا و… ضروری است اما بهتر است واکسیناسیون به موقع برای این بیماری‌ها انجام شود.
مزایا و فواید استفاده از سینبیوتیک‌ها برای دام و طیور
در پژوهش‌های اخیر، سینبیوتیک‌ها نشان داده‌اند که می‌توانند تأثیرات مثبتی بر روی سلامت دستگاه گوارشی، کیفیت پوست و پر و حتی نرخ رشد حیوانات داشته باشند. این مکمل‌های غذایی نه تنها به بهبود سلامت حیوانات کمک می‌کنند، بلکه می‌توانند به افزایش بهره‌وری و کاهش هزینه‌های تولید نیز منجر شوند.
با توجه به اینکه سینبیوتیک‌ها مزایای متعددی را برای حیوانات و تولیدکنندگان صنایع دام و طیور به همراه دارند، انتظار می‌رود که استفاده از آن‌ها در این صنعت مهم و حیاتی به طور فزاینده‌ای افزایش یابد. این رویکرد نوین در تغذیه حیوانات، گامی مهم در جهت تولید پایدار و مسئولانه است.